بندر فاو عراق؛ تهدید یا فرصت برای بنادر جنوبی ایران؟

با توسعه بندر فاو در جنوب عراق، رقابت‌های جدیدی در جغرافیای ترانزیت منطقه‌ای شکل گرفته است. این پروژه بزرگ، که هدف آن اتصال عراق به آب‌های آزاد و ایفای نقش در تجارت جهانی است، می‌تواند هم تهدیدی بالقوه و هم فرصتی بی‌نظیر برای بنادر جنوبی ایران، به ویژه بندر خرمشهر، به شمار آید.

بندر فاو، واقع در کرانه شمالی خلیج فارس و در مجاورت مرزهای آبی ایران، با سرمایه‌گذاری گسترده و برنامه‌های توسعه بلندپروازانه، در مسیر تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین بنادر خاورمیانه قرار گرفته است. در نگاه نخست، این بندر می‌تواند تهدیدی برای سهم بنادر ایرانی در تجارت منطقه‌ای تلقی شود. کاهش احتمالی سهم ایران از ترانزیت کالا، دور زدن مسیرهای سنتی و تغییر نقشه تجاری منطقه، نگرانی‌های قابل توجهی را در میان فعالان اقتصادی برانگیخته است.

با این حال، واقعیت‌های ژئو‌اکونومیک نشان می‌دهد که بندر فاو بیش از آنکه تهدید باشد، فرصتی استراتژیک برای ایران است. فاو، به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز و کوتاه بودن مسیرها نسبت به بنادر جنوبی خلیج فارس، می‌تواند به جایگزینی کارآمد برای بندر جبل علی دبی تبدیل شود. این تحول، امکان دسترسی سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر به بازارهای عراق، آسیای میانه و قفقاز را برای تجار و بازرگانان ایرانی فراهم می‌آورد.

در این چارچوب، بندر خرمشهر با ظرفیت‌های بالقوه خود می‌تواند به سکوی لجستیکی مکمل بندر فاو بدل شود. دسترسی به راه‌آهن سراسری، جاده‌های ترانزیتی مناسب و مرز شلمچه، امکان اتصال سریع کالاهای وارداتی از فاو به شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی ایران را فراهم کرده است. این ویژگی‌ها می‌تواند نقش خرمشهر را در کریدور شمال-جنوب به شدت تقویت کند و فرصت‌های جدیدی برای اقتصاد کشور رقم بزند.

اما در مقابل، باید به این تهدید بالقوه نیز توجه داشت: چنانچه ایران نتواند زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک خود را در بندر خرمشهر و سایر بنادر جنوبی ارتقا دهد و سیاست‌های تجاری و ترانزیتی متناسب با تحولات جدید اتخاذ نکند، به تدریج از زنجیره‌های اصلی ترانزیت منطقه حذف خواهد شد. در این صورت، کالاهای وارداتی از بندر فاو به جای عبور از خاک ایران، از طریق شمال عراق و سپس ترکیه به آسیای میانه و اروپا هدایت خواهند شد؛ و سهم ایران از ترانزیت منطقه‌ای به شدت کاهش خواهد یافت. کلام آخر ؛ بندر فاو، بسته به نوع مواجهه و برنامه‌ریزی ایران، می‌تواند تهدید یا فرصت باشد. اگر با رویکرد فعال، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تسهیل تعاملات تجاری عمل شود، بندر خرمشهر قادر خواهد بود نقشی کلیدی در زنجیره ترانزیتی منطقه ایفا کند و سهمی شایسته از تحولات آینده منطقه به خود اختصاص دهد.

———————————————

✍️ کامران مالکیان ( فیصلی )

۰ دبیر کل اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی خرمشهر

۰ پژوهشگر روابط بین الملل مقطع دکتری